Het enorm verslavende fentanyl heeft in de Verenigde Staten al honderdduizenden doden op zijn geweten. Zulke toestanden zijn hier niet aan de orde en komen er ook niet aan. Maar het Amerikaanse drugsbestrijdingsagentschap DEA maakt zich zorgen dat fentanyl in Europa een probleem kan worden.

Ans Boersma 7 december 2022, 06:31

Fentanyl, een goedkoop alternatief voor heroïne, is aan een opmars bezig in Europa. Dat zegt minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld). In november bezocht hij de Verenigde Staten en sprak onder andere met de DEA. Hij werd gewaarschuwd dat de drugs ook voet aan wal kunnen zetten in Europa.

Daar zijn dan ook indicaties voor, zegt het ministerie van Justitie. In Oost-Europa en de Baltische staten zijn bendes die tot voor kort heroïne aan de man brachten inmiddels overgeschakeld op fentanyl. Fentanyl is een stof met een werking zoals die van morfine, maar is tientallen malen sterker. Het middel komt niet van ver. Het is een uitvinding van de Vlaamse farmapionier Paul Janssen. Fentanyl werd al snel omstreden. Het is extreem verslavend, dodelijk, en zorgde voor misbruik.

De Belgische douane controleert verdachte ladingen op aanwezigheid van fentanyl of de bestanddelen die nodig zijn om het te produceren. De douane onderschepte vorig jaar acht keer ladingen met tonnen ocfentanyl, een variant die werd ontwikkeld om de wetgeving rond vergunningen voor vervoer van fentanyl te omzeilen. Ook werden een aantal enveloppes met fentanyl gevonden, gemengd met paracetamol, cafeïne en kleurstof om het op heroïne te laten lijken.

België en VS niet te vergelijken

In ons land is de dreiging van een brede golf van fentanylgebruik minder acuut dan in de VS. De opiatencrisis is daar een direct gevolg van het jarenlang veelvuldig voorschrijven zware pijnstillers. Patiënten kregen na een operatie of blessure massaal de pijnstiller oxycodon voorgeschreven, een verslavend middel. Als de voorgeschreven dosering op was, gingen ze vaak over op goedkopere alternatieven, zoals heroïne of fentanyl. Zo werden ze de illegale markt opgeduwd.

“In de VS is fentanyl een ramp. Er zijn honderdduizenden mensen de pijp uitgegaan met het middel”, zegt Teun Voeten, oorlogsfotograaf en cultureel antropoloog. Onlangs publiceerde hij Drug van de duivel, een boek over de wereldwijde opmars van crystal meth. In 2021 stierven liefst 108.000 Amerikanen aan een overdosis drugs. Fentanyl was vorig jaar verantwoordelijk voor 71.000 van deze drugsdoden. 3 milligram is voldoende om een volwassen mens te doden. De drug is daarnaast spotgoedkoop om te produceren.

Uit een Europese studie uit 2021 met de titel Wordt Europa geconfronteerd met een opkomende opioïdencrisis vergelijkbaar met de VS? blijkt dat het gebruik van opioïden op voorschrift in Europa eerder afneemt dan toeneemt. Er wordt geen opioïdencrisis verwacht. De autoriteiten moeten echter waakzaam blijven, zeggen de onderzoekers.

Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne waarschuwt daarom voor de gevaren van fentanyl en is waakzaam om deze drugs uit ons land te houden. Deze maand nog volgt een overleg tussen de DEA en Europol over de fentanylproblematiek.

Geen toename

Bij De druglijn zijn er geen indicaties van een toenemend probleem door fentanylgebruik. Op jaarbasis bekeken komt het op een totaal van 8.000 contacten maar een handvol keer ter sprake. “Ten opzichte van voorgaande jaren is er gelukkig ook geen toename of evolutie merkbaar”, zegt Tom Evenepoel , coördinator van De druglijn, onderdeel van VAD, het Vlaams expertisecentrum voor alcohol en andere drugs.

Wat er in de VS gebeurt is geen voorbode van wat er hier gebeurt, zegt Evenepoel. Ja, Fentanyl is een uitermate zorgelijk product dat opvolging vergt. Maar het heeft niet dezelfde proporties aangenomen als in de VS. “Het is belangrijk om in ons achterhoofd te houden dat de context in de VS verschilt met de onze. Dat zag je bijvoorbeeld eerder ook al met een drug als methamfetamine”, beredeneert Evenepoel.

Voeten sluit zich hierbij aan. Volgens hem is het hier “niet zo’n compleet gekkenhuis als in Amerika”. Ook is de gemiddelde drugsconsument beter voorgelicht.

Verslaafde markt

Er zijn geen indicaties dat heroïneverslaafden in ons land overstappen op fentanyl, zegt Van Quickenborne. Toch schuilt er ook een gevaar in het feit dat drugsbendes fentanyl kunnen toevoegen aan andere drugs, zoals cocaïne, om die op een goedkope manier te versnijden of krachtiger te maken.

Ook Voeten waarschuwt ook voor gevaarlijke situaties door het mengen van fentanyl. “Chrystal meth en cocaïne zijn psychisch verslavend maar lichamelijk niet. Fentanyl is lichamelijk verslavend. Als je dat slim mengt in kleine porties, bouw je geraffineerd een verslaafde markt op. Dat gebeurt nu ook in de VS.”

Het versnijden van fentanyl met oppeppende middelen is volgens Tom Evenepoel een onwaarschijnlijk scenario. Hij zegt dat fentanyl in heel kleine doses werkt, en bekend staat om het risico op overdosis. “Vanuit het perspectief van een dealer houdt het geen steek om je klanten onwetend zo’n moeilijk te doseren product te laten gebruiken.” De effecten zijn volgens hem ook compleet tegenovergesteld: cocaïne is sterk stimulerend en fentanyl is als synthetisch opioïde sterk verdovend. “Er zit dus weinig logica in om die stoffen gecombineerd te dealen aan iemand die louter denkt cocaïne te gebruiken.”